DEPRESYON BOZUKLUKLARI

Depresyonun DSM-5’e göre tanı ölçütleri

DSM-5 depresyon bozuklukları adı altında aşağıdaki depresyon türlerinin tanı kriterlerini belirtmiştir:

1. Yıkıcı Duygudurumu Düzenleyememe Bozukluğu
2. Majör Depresyon Bozukluğu
3. Süregiden Depresyon Bozukluğu (Distimi)
4. Aybaşı Öncesi (Premenstrüel) Disforik Bozukluğu
5. Maddenin / İlacın Yol Açtığı Depresyon Bozukluğu
6. Başka Bir Sağlık Durumuna Bağlı Depresyon Bozukluğ

Majör (Yeğin) Depresyon Bozukluğu’nun DSM-5 tanı kriterleri şu şekildedir:

1. Aynı iki haftalık dönem boyunca, aşağıdaki belirtilerden beşi (ya da daha çoğu) bulunmuştur ve önceki işlevsellik düzeyinde bir değişiklik olmuştur; bu belirtilerden en az biri ya (1) çökkün duygudurum ya da (2) ilgisini yitirme ya da zevk almamadır.

Not: Açıkça başka bir sağlık durumuna bağlı belirtileri kapsamayın.

1. Çökkün duygudurum, neredeyse her gün, günün büyük bir bölümün de bulunur ve bu durumu ya kişinin kendisi bildirir (örn. üzüntülüdür, kendini boşlukta hisseder ya da umutsuzdur) ya da bu durum başka­larınca gözlenir (örn. ağlamaklı görünür). (Not: Çocuklarda ve ergenlerde kolay kızan bir duygudurum olabilir.)
2. Bütün ya da neredeyse bütün etkinliklere karşı ilgide belirgin azalma ya da bunlardan zevk almama durumu, neredeyse her gün, günün büyük bir bölümünde bulunur (öznel anlatıma göre ya da gözlemle belirlenir).
3. Kilo vermeye çalışmıyorken (diyet yapmıyorken) çok kilo verme ya da kilo alma (örn. bir ay içinde ağırlığının % 5’inden daha çok olan bir değişiklik) ya da neredeyse her gün, yeme isteğinde azalma ya da art­ma. (Not: Çocuklarda beklenen kilo alımını sağlayamama göz önünde bulundurulmalıdır.)
4. Neredeyse her gün, uykusuzluk çekme ya da aşırı uyuma.
5. Neredeyse her gün, psikodevinsel kışkırtma (ajitasyon) ya da yavaşlama (başkalarınca gözlenebilir; yalnızca, öznel, dinginlik sağlayamama ya da yavaşladığı duygusu taşıma olarak değil).
6. Neredeyse her gün, bitkinlik ya da içsel gücün kalmaması (enerji dü­şüklüğü).
7. Neredeyse her gün, değersizlik ya da aşırı ya da uygunsuz suçluluk duyguları (sanrısal olabilir) (yalnızca hasta olduğundan ötürü kendini kınama ya da suçluluk duyma olarak değil).
8. Neredeyse her gün, düşünmekte ya da odaklanmakta güçlük çekme ya da kararsızlık yaşama (öznel anlatıma göre ya da başkalarınca göz­lenir).
9. Yineleyici ölüm düşünceleri (yalnızca ölüm korkusu değil), özel eylem tasarlamaksan yineleyici kendini öldürme (intihar) düşünceleri ya da kendini öldürme girişimi ya da kendini öldürmek üzere özel bir eylem tasarlama.
10. Bu belirtiler klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.
11. Bu dönem, bir maddenin ya da başka bir sağlık durumunun fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.

Distimik bozukluğun DSM-5 el kitabında yayınlanan belirtiler şunlardır:

1. En az iki yıl süreyle, çoğu gün, günün büyük bir bölümünde, kişinin söylediği ya da başkalarınca gözlendiği üzere çökkün duygudurum vardır.
2. Depresyondayken aşağıdakilerden ikisinin ya da daha çoğunun varlığı:
3. Yeme isteğinde azalma ya da aşırı yemek yeme,
4. Uykusuzluk çekme ya da aşırı uyku uyuma,
5. İçsel güçte (enerji düzeyinde) azalma ya da bitkinlik,
6. Benlik saygısında azalma,
7. Odaklanamama ya da karar vermekte güçlük çekme,
8. Umutsuzluk duyguları.
9. Bu bozukluğun iki yıllık süresinde, kişide, bir kezde, iki aydan daha uzun bir süre olmadığı olmamıştır.
10. Yeğin (majör) depresyon bozukluğu için belirtileri, iki yıl süreyle, sürekli olarak bulunabilir.
11. Hiçbir zaman bir mani dönemi ya da bir hipomani dönemi geçirilmemiştir ve siklotimi bozukluğu için belirtileri hiçbir zaman karşılamamıştır.
12. Bu bozukluk, süregiden şizoduygulanımsal bozukluk, şizofreni, sanrılı bozukluk ya da şizofreni açılımı kapsamında ve psikoza giden belirlenmiş ya da belirlenmemiş diğer bozukluklarla daha iyi açıklanamaz.

Depresyonun belirtileri

Genel Görünüm ve Dışa Vuran Davranış

Depresif hastada genel olarak yüz çizgileri belirgin, alın çizgileri derinleşmiş, hüzünlü ifade, omuzlar çökkün, yüzünde üzüntülü bir ifade vardır. Depresif hastalarda öz bakım azalmış olabilir. Ayrıca hareketlerde genel bir yavaşlama ve durgunluk olabilir (Öztürk ve Uluşahin, 2011; Türkçapar, 2020).

Konuşma ve İlişki Kurma

Hafif ve orta çökkünlükte iletişim çok zor olmaz. Şiddetli çökkünlükte alçak, bitkin ve yavaş bir ses vardır. Ağır çökkünlüklerde bazen hasta fazlasıyla duygusuz görünümde olduğu için iletişim zor olur, mutizm görülebilir (Öztürk ve Uluşahin, 2011; Türkçapar, 2020).

Duygulanım

Depresif bireylerde genel bir keyifsizlik, derin üzüntü, sık ve kolay ağlama, isteksizlik ve zevk alamama gibi duygulanımlar mevcuttur. Ağır çökkünlüklerde bunaltı ve tedirginlik mevcut olabilirken; kimi hastalarda da öfke de eşlik edebilir (Öztürk ve Uluşahin, 2011; Türkçapar, 2020).

Bilişsel yetiler

Depresif bireylerin bilinci açıktır. Bazen çok ağır, uyuşukluk hali bilinç bulanıklığı izlenimi verse de; zaman yer ve kişiye yönelimde bozukluk yoktur. Depresif bireyler unutkanlık, dikkat dağınıklığı gibi konulardan yakınabilirler. Genellikle bir algı bozukluğu yoktur (Öztürk ve Uluşahin, 2011; Türkçapar, 2020).

Düşünce süreci ve içeriği

Depresif bireylerde düşünce hızı yavaşlamıştır. Düşünce içeriğinde ise pişmanlıklar, acı veren olumsuz anılar, ölüm, umutsuzluk, karamsarlık, kendini suçlama gibi içerikler mevcuttur. Özsaygı azalmış, değersizlik, işe yaramazlık, yanlış giden şeylerden kendini sorumlu tutabilir. Depresif bireylerde intihar riski sorgulanmalıdır (Öztürk ve Uluşahin, 2011; Türkçapar, 2020).

Bedensel ve fizyolojik belirtiler

Hastaların çoğunda yeme isteği azalıp zayıflama olsa da seyrek olarak aşırı yeme ve kilo alımı da mevcuttur. Enerji azlığı, güçsüzlük, halsizlik, çabuk yorulma, uykusuzluk ve kabızlık görülebilir. Ayrıca bireyin cinsel isteklerinde azalma, zevk alamama mevcut haller olabilir (Öztürk ve Uluşahin, 2011).

Kaynakça
Amerikan Psikiyatri Birliği. (2018). DSM-5 tanı ölçütleri başvuru el kitabı. (Çev., Prof. Dr. Ertuğrul Köroğlu). HYB Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 2013).
Türkiye Bilimler Akademisi, (2021). Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü. http://terim.tuba.gov.tr/ adresinden alınmıştır.
Türkçapar, M. H. (2020). Depresyondan çıkış yolu. Epsilon Yayınevi.
Torun, F., (2020). Depresyon: Bilişsel davranışçı terapi ışığında kendine yardım kılavuzu (5. bs). Psikonet Yayınları.
Öztürk, M. O. ve Uluşahin, A. (2011). Ruh sağlığı ve bozuklukları. Nobel Tıp Kitabevleri.